Jak teraz wygląda w Polskim prawie definicja zgwałcenia – po nowelizacji kodeksu karnego

Nowa definicja gwałtu w polskim kodeksie karnym od 13 lutego 2025 roku – rewolucja czy kompromis?

Wprowadzenie

13 lutego 2025 roku weszła w życie nowelizacja Kodeksu karnego, która redefiniuje pojęcie zgwałcenia w polskim prawie. Dotychczas zgwałcenie w Polsce definiowano jako czyn seksualny dokonany przy użyciu przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu. Po zmianach definicja ta została rozszerzona o przypadki, w których doszło do aktu seksualnego mimo braku wyraźnej zgody drugiej osoby. Nowelizacja spotkała się z mieszanymi reakcjami – organizacje walczące o prawa ofiar przemocy seksualnej określają ją jako kompromis, który nie spełnia w pełni ich postulatów, natomiast część ekspertów prawa krytykuje nieprecyzyjne sformułowania i możliwe trudności w stosowaniu nowych przepisów.

Kontekst historyczny i międzynarodowy

Wcześniejsze przepisy dotyczące gwałtu w Polsce wywodziły się z regulacji uchwalonych jeszcze w okresie międzywojennym, a ich ogólne ramy pozostały niemal niezmienione przez dekady. Dopiero w ostatnich latach pojawiły się naciski zarówno ze strony organizacji pozarządowych, jak i instytucji międzynarodowych, aby dostosować prawo do współczesnych standardów. Wiele krajów europejskich, takich jak Szwecja, Niemcy czy Hiszpania, wprowadziło zmiany w definicji zgwałcenia, bazując na koncepcji braku zgody jako głównego elementu decydującego o przestępstwie.

Konwencja Stambulska, którą Polska ratyfikowała w 2015 roku, wyraźnie zaleca przyjęcie definicji zgwałcenia opartej na braku zgody, bez konieczności udowadniania przemocy czy groźby. Nowelizacja z 2025 roku wpisuje się w te standardy, choć niektórzy eksperci podkreślają, że wciąż brakuje skutecznych mechanizmów egzekwowania nowego prawa.

W innych krajach Unii Europejskiej wprowadzenie podobnych regulacji spowodowało wzrost liczby zgłoszeń przestępstw na tle seksualnym. W Szwecji liczba zgłoszeń wzrosła o 75% w pierwszym roku po wprowadzeniu zmian, a w Hiszpanii sądy zaczęły szybciej rozpatrywać sprawy związane z przemocą seksualną. Polska może spodziewać się podobnego trendu.

Co oznacza nowa definicja zgwałcenia w Polsce?

Głównym celem nowelizacji jest dostosowanie polskiego prawa do standardów międzynarodowych, zwłaszcza do Konwencji Stambulskiej, która zaleca uznanie braku zgody za kluczowy element definiujący zgwałcenie. Nowe przepisy eliminują domniemanie zgody w sytuacjach, gdy ofiara nie stawia oporu, co było dotychczas interpretowane jako zgoda na akt seksualny.

Teraz za zgwałcenie uznaje się każdą sytuację, w której brak jest wyraźnej, dobrowolnej i świadomej zgody drugiej strony, niezależnie od tego, czy wystąpiły elementy przemocy, groźby czy podstępu. Oznacza to, że sytuacje takie jak stosunek seksualny z osobą nieprzytomną, odurzoną substancjami psychoaktywnymi czy doznającą tzw. reakcji zamrożenia (ang. „freezing response”) również kwalifikują się jako przestępstwo.

Możliwe skutki dla wymiaru sprawiedliwości

Eksperci zwracają uwagę na kilka kluczowych zmian, które nowelizacja może przynieść:

• Większa liczba zgłoszeń – ofiary mogą czuć się bardziej chronione, co może zwiększyć liczbę postępowań sądowych.
• Zmiana sposobu prowadzenia dowodów – prokuratorzy i sądy będą musieli kłaść większy nacisk na zeznania ofiary, jej stan psychiczny i kontekst sytuacji.
• Nowe wytyczne dla policji – funkcjonariusze powinni przejść dodatkowe szkolenia dotyczące identyfikacji przypadków przemocy seksualnej.
• Zmiany w orzecznictwie – sądy będą zmuszone interpretować przypadki przemocy seksualnej w nowym kontekście prawnym, co może prowadzić do precedensów prawnych.

Aspekty społeczne i edukacyjne

• Kampanie społeczne – konieczne jest zwiększenie świadomości na temat znaczenia wyraźnej zgody w kontaktach intymnych.
• Edukacja seksualna – programy edukacyjne powinny uwzględniać temat zgody i konsekwencji prawnych.
• Wsparcie dla ofiar – rozwój infrastruktury wsparcia, takich jak ośrodki pomocy i linie telefoniczne dla osób poszkodowanych.

Podsumowanie – Prawo karne 2025 – jak zmieniła się definicja zgwałcenia w Polsce?

Nowelizacja Kodeksu karnego z 13 lutego 2025 roku oznacza istotną zmianę w polskim prawie karnym i podejściu do przestępstw seksualnych. Rozszerzenie definicji zgwałcenia o sytuacje, w których nie wystąpiła wyraźna zgoda ofiary, zbliża Polskę do europejskich standardów ochrony ofiar przemocy seksualnej. Jednak pozostają wątpliwości dotyczące interpretacji nowych przepisów i ich skutecznego egzekwowania. Niezależnie od kontrowersji, zmiany te są przełomowe dla ochrony praw ofiar i wymuszają refleksję nad tym, jak w praktyce będzie wyglądało egzekwowanie nowego prawa.