Sen REM a demencja – czy zaburzenia snu mogą przewidywać Alzheimera?

Nowe odkrycia dotyczące związku między snem REM a chorobą Alzheimera

Wprowadzenie

Choroba Alzheimera to jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny, a jej wczesna diagnoza i leczenie są kluczowe dla spowolnienia postępu choroby. Obecnie w diagnostyce stosuje się zaawansowane techniki neuroobrazowania, takie jak PET i MRI, a także badania biomarkerów w płynie mózgowo-rdzeniowym. W leczeniu stosuje się leki spowalniające degenerację neuronów, takie jak inhibitory cholinoesterazy i przeciwciała monoklonalne skierowane przeciwko beta-amyloidowi. Ostatnie badania przeprowadzone przez zespół chińskich i amerykańskich naukowców wykazały związek między opóźnionym wejściem w fazę snu REM (Rapid Eye Movement) a zwiększonym ryzykiem rozwoju tej choroby. Wyniki zostały opublikowane w styczniu 2025 roku w prestiżowym czasopiśmie „Alzheimer’s & Dementia”.

Rola snu REM w funkcjonowaniu mózgu

Sen składa się z kilku faz, w tym snu głębokiego (NREM) i fazy REM. Faza REM (Rapid Eye Movement) charakteryzuje się intensywną aktywnością mózgu, szybkimi ruchami gałek ocznych oraz występowaniem marzeń sennych. Pojawia się cyklicznie co około 90 minut od momentu zaśnięcia i staje się coraz dłuższa w miarę trwania nocy. Średnio stanowi około 20-25% całkowitego czasu snu u zdrowej osoby dorosłej. W tej fazie dochodzi do konsolidacji wspomnień, regeneracji komórek nerwowych i regulacji emocji. Jest to kluczowy etap snu dla procesów poznawczych i równowagi neurologicznej. Zaburzenia tej fazy mogą prowadzić do problemów z pamięcią, pogorszenia funkcji poznawczych oraz zwiększonego ryzyka chorób neurodegeneracyjnych. U osób z chorobą Alzheimera często obserwuje się skrócenie fazy REM, co może wskazywać na wczesne zmiany neurodegeneracyjne i progresję choroby.

Przebieg badania

Badanie przeprowadzono na dużej grupie uczestników, zarówno zdrowych, jak i osób wykazujących wczesne oznaki demencji. Wykorzystano techniki polisomnografii do monitorowania cyklu snu, a także analizowano biomarkery związane z chorobą Alzheimera, takie jak beta-amyloid (Aβ) oraz fosforylowane białko tau (p-tau181).

Naukowcy odkryli, że osoby z wydłużonym czasem przejścia do fazy REM miały o 15-20% wyższy poziom beta-amyloidu (Aβ) oraz o 10-15% wyższe stężenie fosforylowanego białka tau (p-tau181) w płynie mózgowo-rdzeniowym w porównaniu do osób z prawidłowym czasem wejścia w fazę REM. Ponadto, stwierdzono u nich niższe stężenie mózgowego czynnika neurotroficznego (BDNF), który odgrywa kluczową rolę w ochronie i regeneracji neuronów.

Zależność między snem REM a chorobą Alzheimera

Badanie wykazało, że:

• Opóźnione wejście w fazę REM (REML) było skorelowane z wyższym ryzykiem rozwoju choroby Alzheimera.
• Osoby z dłuższym REML miały wyższe stężenie beta-amyloidu i białka tau, które są kluczowymi czynnikami w patologii tej choroby.
• Obserwowane zależności były niezależne od innych znanych czynników ryzyka, takich jak obecność allelu APOE ε4.

Możliwe mechanizmy patologiczne

Jednym z możliwych mechanizmów jest wpływ zaburzeń snu na system glifatyczny mózgu, który odpowiada za usuwanie toksycznych substancji, w tym beta-amyloidu. Gdy sen jest zakłócony, zwłaszcza w fazie REM, dochodzi do nagromadzenia tych substancji, co może przyspieszać proces neurodegeneracji.

Dodatkowo, sen REM jest ściśle powiązany z aktywnością neuroprzekaźników, takich jak acetylocholina, której niedobór jest jednym z pierwszych objawów choroby Alzheimera. Acetylocholina odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie pamięci, koncentracji i procesów uczenia się. W chorobie Alzheimera dochodzi do stopniowego zaniku neuronów cholinergicznych w strukturach mózgu, takich jak kora mózgowa i hipokamp, co prowadzi do spadku poziomu tego neuroprzekaźnika i przyczynia się do upośledzenia funkcji poznawczych. Niedobór acetylocholiny koreluje również z zaburzeniami snu, co może dodatkowo nasilać procesy neurodegeneracyjne. Zaburzenia tej fazy mogą więc dodatkowo pogarszać funkcjonowanie neuronów i osłabiać zdolności poznawcze.

Konsekwencje dla diagnostyki i terapii

Odkrycia te mogą mieć ogromne znaczenie w opracowaniu nowych metod diagnostycznych. Obecnie trwają badania nad wdrożeniem monitorowania snu REM jako metody oceny ryzyka rozwoju choroby Alzheimera. W niektórych ośrodkach klinicznych testowane są już systemy wykorzystujące polisomnografię oraz zaawansowane algorytmy analizy cyklu snu w celu identyfikacji wczesnych zmian neurologicznych. Monitorowanie snu REM może stać się nieinwazyjnym sposobem wykrywania wczesnych zmian w mózgu, jeszcze przed pojawieniem się klinicznych objawów choroby.

W kontekście terapii, badacze sugerują, że poprawa jakości snu REM może stać się celem interwencji zapobiegawczych. Możliwe strategie obejmują:

• Stosowanie leków wspomagających fazę REM,
• Terapie behawioralne poprawiające jakość snu,
• Unikanie substancji zaburzających fazę REM, takich jak alkohol i niektóre leki uspokajające.

Podsumowanie

Badanie potwierdza, że sen odgrywa kluczową rolę w zdrowiu mózgu i może mieć istotne znaczenie w rozwoju choroby Alzheimera. Podobne zależności obserwuje się również w innych chorobach neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Parkinsona i otępienie z ciałami Lewy’ego, gdzie zaburzenia snu REM są jednym z wczesnych objawów klinicznych. W przypadku choroby Parkinsona często dochodzi do tzw. zaburzeń zachowania w fazie REM (RBD), które mogą stanowić predyktor rozwoju schorzenia. Takie powiązania wskazują na istotną rolę snu REM w patofizjologii różnych chorób neurodegeneracyjnych i mogą prowadzić do nowych strategii diagnostycznych oraz terapeutycznych. Opóźnione wejście w fazę REM może być nowym markerem ryzyka tej choroby, co otwiera nowe możliwości w zakresie profilaktyki i wczesnej diagnostyki. Naukowcy podkreślają jednak, że potrzebne są dalsze badania, aby dokładniej zrozumieć mechanizmy leżące u podstaw tej zależności oraz opracować skuteczne metody terapeutyczne.