Co to jest ustawa incydentalna i czemu została zawetowana przez prezydenta Dudę

Prezydent zawetował ustawę incydentalną – konsekwencje i polityczne tło decyzji

Decyzja prezydenta Andrzeja Dudy o zawetowaniu tzw. ustawy incydentalnej, czyli aktu prawnego wprowadzanego w celu jednorazowego uregulowania konkretnej sytuacji, wywołała burzliwe dyskusje wśród polityków, ekspertów i opinii publicznej. Ustawa miała wprowadzić istotne zmiany w procedurze stwierdzania ważności wyborów prezydenckich oraz wyborów uzupełniających do Senatu. Prezydent uzasadnił swoje weto kilkoma kluczowymi argumentami, powołując się na stabilność systemu prawnego, zasadę ciszy legislacyjnej oraz obawy o destabilizację procesu wyborczego. W niniejszym artykule przyjrzymy się szczegółowo zapisom ustawy, argumentom prezydenta oraz potencjalnym skutkom tej decyzji.

Założenia ustawy incydentalnej

Ustawa incydentalna miała na celu zmianę składu sędziów Sądu Najwyższego odpowiedzialnych za rozpatrywanie protestów wyborczych i stwierdzanie ważności wyborów prezydenckich. Główne zmiany przewidywały:

• Przeniesienie kompetencji w zakresie stwierdzania ważności wyborów prezydenckich z Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych (IKNiSP) na grupę 15 sędziów Sądu Najwyższego z najdłuższym stażem orzeczniczym.
• Ustalenie, że trzyosobowe składy orzekające w sprawach protestów wyborczych będą losowane spośród tych 15 sędziów.
• Zmiany miały obowiązywać tylko w odniesieniu do wyborów prezydenckich i uzupełniających do Senatu w 2025 roku.

Celem ustawodawców było zapewnienie niezależności procesu wyborczego oraz zwiększenie zaufania do procedury stwierdzania ważności wyborów. Przykładowo, losowanie składu sędziów zamiast ich wyznaczania przez określoną izbę Sądu Najwyższego miało ograniczyć możliwość wpływu politycznego na orzecznictwo i zwiększyć bezstronność rozpatrywanych spraw. Krytycy ustawy argumentowali jednak, że zmiany mogłyby prowadzić do chaosu prawnego i dalszej destabilizacji systemu sądowniczego.

Motywy weta prezydenta

Prezydent Andrzej Duda podjął decyzję o zawetowaniu ustawy, powołując się na kilka kluczowych powodów:

1. Ochrona stabilności systemu sądowniczego

Prezydent uznał, że przeniesienie kompetencji z IKNiSP na inny skład sędziów mogłoby stanowić naruszenie stabilności orzeczniczej i podważać nienaruszalność powołań sędziowskich. Podkreślił, że decyzje dotyczące kluczowych instytucji sądowniczych powinny być podejmowane z dużą ostrożnością, aby nie prowadziły do osłabienia autorytetu sądów.

2. Zasada ciszy legislacyjnej

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że istotne zmiany w prawie wyborczym nie powinny być dokonywane na sześć miesięcy przed wyborami, co znalazło potwierdzenie w wyroku TK z 2006 roku (sygn. K 31/06), w którym podkreślono, że zmiany w systemie wyborczym wprowadzane tuż przed wyborami mogą naruszać zasady demokratycznego państwa prawnego. Przykładem zastosowania tej zasady było również orzeczenie dotyczące zmian w ordynacji wyborczej do samorządów w 2018 roku, które wzbudziło kontrowersje z powodu krótkiego okresu vacatio legis. W tym przypadku nowe regulacje miały wejść w życie zaledwie dwa miesiące przed wyborami prezydenckimi, co według prezydenta było sprzeczne z tą zasadą i mogło budzić wątpliwości co do legalności procesu wyborczego.

3. Obawy o destabilizację procesu wyborczego

Prezydent zwrócił uwagę, że zmiany w procedurze stwierdzania ważności wyborów mogłyby prowadzić do podważania ich wyników oraz do sporów politycznych, które mogłyby osłabić zaufanie obywateli do procesu wyborczego.

Reakcje polityczne na weto prezydenta

Decyzja prezydenta wywołała liczne komentarze ze strony polityków i ekspertów.

• Marszałek Sejmu Szymon Hołownia – jako jeden z inicjatorów ustawy, skrytykował decyzję prezydenta, podkreślając, że mogła ona doprowadzić do niepewności prawnej dotyczącej przyszłych wyborów. W jego ocenie zmiany były konieczne, aby zapewnić transparentność procesu wyborczego.
• Konstytucjonalista prof. Marek Chmaj – zaznaczył, że choć weto prezydenta komplikuje sytuację, nie stanowi zagrożenia dla prawidłowego przebiegu wyborów prezydenckich. Podkreślił, że nadal istnieją inne mechanizmy prawne umożliwiające kontrolę prawidłowości procesu wyborczego.
• Przedstawiciele opozycji – skrytykowali weto, twierdząc, że prezydent działa w interesie politycznym określonych grup, zamiast dążyć do reformy sądownictwa.

Możliwe konsekwencje polityczne i prawne

Weto prezydenta oznacza, że ustawa wróci do Sejmu, który może podjąć próbę jego odrzucenia. Jeśli Sejm odrzuci weto większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, ustawa zostanie przyjęta i wejdzie w życie. W przeciwnym razie proces legislacyjny zostanie zamknięty, a obowiązujące przepisy pozostaną bez zmian. Aby to zrobić, konieczne jest uzyskanie większości 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeżeli Sejm nie zbierze wymaganej większości, ustawa upadnie i obowiązujące przepisy pozostaną bez zmian.

Możliwe konsekwencje polityczne obejmują:

• Dalszą debatę nad reformą sądownictwa – decyzja prezydenta może stać się punktem wyjścia do szerszej dyskusji na temat kształtu polskiego sądownictwa i jego wpływu na proces wyborczy.
• Zwiększenie napięć między rządem a prezydentem – weto może wpłynąć na relacje między większością parlamentarną a prezydentem, co może skomplikować współpracę legislacyjną w innych kwestiach.
• Wpływ na wybory prezydenckie w 2025 roku – decyzja może mieć konsekwencje dla przyszłej kampanii wyborczej, gdyż kwestie związane z niezależnością sądownictwa i przejrzystością wyborów mogą stać się jednym z głównych tematów debaty politycznej.

Podsumowanie

Decyzja prezydenta o zawetowaniu ustawy incydentalnej wywołała poważną debatę polityczną i prawną. Eksperci podzielili się w ocenach – część konstytucjonalistów uznała weto za konieczne dla zachowania stabilności prawa wyborczego, podkreślając znaczenie zasady ciszy legislacyjnej. Inni prawnicy zwrócili uwagę na to, że ustawa miała na celu dostosowanie procedur do realiów politycznych, a jej odrzucenie może pogłębić wątpliwości co do przejrzystości przyszłych wyborów. Dyskusja w środowisku akademickim skupiła się na konsekwencjach prawnych oraz wpływie tej decyzji na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Prezydent argumentował swoje stanowisko koniecznością ochrony stabilności systemu prawnego, przestrzegania zasady ciszy legislacyjnej oraz uniknięcia destabilizacji procesu wyborczego. Z kolei zwolennicy ustawy twierdzą, że miała ona na celu zwiększenie transparentności i niezależności procesu wyborczego. Teraz kluczowe będzie obserwowanie, czy Sejm podejmie próbę odrzucenia weta oraz jakie dalsze kroki podejmą w tej sprawie zarówno politycy, jak i instytucje państwowe.