Dlaczego w rejonie Olkusza i Bolesławia zapada się ziemia – czy jest bezpiecznie?

Rosnące zagrożenie zapadliskami w Polsce: przypadek Olkusza i Bolesławia

Wprowadzenie

W ostatnich miesiącach geolodzy oraz lokalne władze alarmują o gwałtownie rosnącym zjawisku zapadlisk w rejonie Olkusza i Bolesławia, położonych w województwie małopolskim. Zjawisko to, choć znane od lat, przybiera na sile, a jego skala skłania ekspertów do ostrzeżeń przed możliwymi skutkami społecznymi, infrastrukturalnymi i środowiskowymi. Obecnie w tym regionie zidentyfikowano około 700 zapadlisk, co wzbudza uzasadniony niepokój mieszkańców i specjalistów. Problem ma charakter zarówno geologiczny, jak i cywilizacyjny, a jego ignorowanie może prowadzić do poważnych konsekwencji dla całych społeczności lokalnych.

Geneza i przyczyny powstawania zapadlisk

Dziedzictwo przemysłu górniczego

Region Olkusza i Bolesławia był przez wiele dziesięcioleci intensywnie eksploatowany górniczo, szczególnie pod kątem wydobycia rud cynku i ołowiu. Kopalnie, które funkcjonowały tam od średniowiecza aż po lata 90. XX wieku, pozostawiły po sobie liczne pustki i chodniki podziemne, których stabilność z biegiem lat ulega degradacji. Brak skutecznego zabezpieczenia wyrobisk, a także niewystarczające rekultywacje terenów pogórniczych, doprowadziły do utraty nośności gruntu i wzrostu podatności na zapadanie się terenu.

Procesy krasowe i zmiany hydrologiczne

Drugim istotnym czynnikiem są procesy krasowe, zachodzące w skałach węglanowych powszechnie występujących w tym rejonie. Zmieniające się warunki hydrologiczne, w tym obniżenie lub wzrost poziomu wód gruntowych, przyspieszają rozpuszczanie skał wapiennych i margli, prowadząc do powstawania pustek. Te, z kolei, mogą nagle zapadać się pod ciężarem warstw nadległych, co skutkuje powstaniem zapadlisk.

Skala zjawiska

Statystyki i dane geologiczne

Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, w samym tylko powiecie olkuskim zidentyfikowano ponad 700 zapadlisk o różnej głębokości, szerokości i dynamice powstawania. Skala problemu rośnie z roku na rok, a kolejne przypadki pojawiają się także w miejscowościach sąsiednich, w tym w gminie Klucze oraz rejonach przylegających do terenów dawnej kopalni Olkusz-Pomorzany.

Miejsca szczególnego ryzyka

Szczególnie niepokojące są deformacje terenu w sąsiedztwie drogi krajowej nr 94, która stanowi jedną z kluczowych arterii komunikacyjnych regionu. Władze drogowe, we współpracy z geologami, rozpoczęły systematyczny monitoring stanu nawierzchni i gruntów w jej sąsiedztwie. Niepokój budzą również sygnały o możliwych zapadliskach w okolicy osiedli mieszkaniowych, lasów gospodarczych i terenów przemysłowych.

Skutki zapadlisk

Zagrożenia dla ludzi i budynków

Nagłe zapadnięcie się ziemi może prowadzić do poważnych uszkodzeń budynków mieszkalnych, infrastruktury komunalnej, a także w skrajnych przypadkach – do bezpośredniego zagrożenia życia. Choć dotychczas nie odnotowano ofiar śmiertelnych, to skutki materialne w niektórych przypadkach były poważne. W 2023 roku w miejscowości Bolesław doszło do zapadliska o głębokości ponad 6 metrów, które zniszczyło ogrodzenie posesji i zagroziło stabilności budynku mieszkalnego.

Infrastruktura drogowa i transport

Zarówno lokalne drogi, jak i arterie krajowe są narażone na deformacje spowodowane przez zapadliska. W rejonie Olkusza wykonano już pierwsze prace naprawcze na odcinkach, gdzie doszło do obniżenia poziomu jezdni. Konieczność ciągłego monitorowania, wzmacniania podłoża i modernizacji sieci drogowej generuje wysokie koszty i obciąża budżet lokalny oraz państwowy.

Działania instytucji i nauki

Monitoring i badania naukowe

Państwowy Instytut Geologiczny – PIB wraz z instytutami uczelnianymi (m.in. AGH w Krakowie) prowadzi kompleksowe badania geologiczne w regionie, wdrażając najnowocześniejsze metody diagnostyczne, takie jak skaning laserowy, georadar, pomiary interferometryczne oraz zastosowanie dronów z lidarami. Celem tych działań jest zarówno detekcja istniejących zapadlisk, jak i predykcja nowych obszarów zagrożonych.

Współpraca samorządów i rządu

Na szczeblu lokalnym powołano specjalne zespoły kryzysowe, mające na celu opracowanie planów ewakuacyjnych i zabezpieczenia budynków na terenach zagrożonych. Samorządy starają się także o środki finansowe z budżetu państwa i funduszy unijnych na rekultywację terenów i instalację systemów wczesnego ostrzegania.

Propozycje legislacyjne i plany zapobiegania

Nowelizacja przepisów

Eksperci z dziedziny prawa geologicznego postulują nowelizację ustawy Prawo geologiczne i górnicze, która zobowiązywałaby inwestorów oraz deweloperów do obowiązkowych badań geotechnicznych przed rozpoczęciem każdej inwestycji budowlanej na obszarach uznanych za zagrożone. Proponuje się również wprowadzenie obowiązkowego ubezpieczenia budowlanego od szkód wywołanych deformacjami gruntu.

Plan zagospodarowania przestrzennego

Konieczne staje się także uwzględnianie ryzyka zapadlisk w dokumentach planistycznych, takich jak miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Władze gmin powinny mieć obowiązek oznaczania stref niebudowlanych na podstawie danych geologicznych oraz regularnie aktualizować mapy zagrożeń.

Edukacja i zaangażowanie społeczne

Kampanie informacyjne

W regionie prowadzone są kampanie edukacyjne, mające na celu zwiększenie świadomości mieszkańców w zakresie rozpoznawania objawów nadchodzących zapadlisk – takich jak pęknięcia gruntu, zapadanie się nawierzchni, zmiany w poziomie wód gruntowych czy niestabilność fundamentów. Rozdawane są ulotki, organizowane spotkania z geologami, a lokalne media regularnie informują o rozwoju sytuacji.

Platformy zgłoszeniowe

Uruchomiono również specjalne platformy internetowe, gdzie mieszkańcy mogą zgłaszać podejrzane zjawiska w terenie. Zgłoszenia te trafiają bezpośrednio do zespołów naukowych i służb kryzysowych, które oceniają ryzyko i, jeśli to konieczne, podejmują działania zabezpieczające.

Podsumowanie i wnioski

Zjawisko zapadlisk w rejonie Olkusza i Bolesławia to realne, rosnące zagrożenie, które wymaga natychmiastowych, skoordynowanych działań na wielu płaszczyznach. Dziedzictwo przemysłowe regionu, pogłębiane przez zmiany klimatyczne i nieprzystosowaną infrastrukturę, prowadzi do narastania problemu, którego nie można już ignorować. Konieczne jest połączenie wiedzy naukowej, działań administracyjnych, edukacji społecznej i reform prawnych, aby skutecznie chronić życie i mienie mieszkańców. Tylko konsekwentna, wielowymiarowa strategia może powstrzymać postępującą degradację geologiczną regionu i zapewnić bezpieczne warunki życia dla przyszłych pokoleń.