Prezydent Duda blokuje nowelizację o mowie nienawiści – co zawiera nowa ustawa?

Dlaczego prezydent Duda skierował ustawę dotyczącą mowy nienawiści do Trybunału Konstytucyjnego

Wprowadzenie

17 kwietnia 2025 roku prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda skierował nowelizację Kodeksu karnego dotyczącą mowy nienawiści do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli prewencyjnej. Decyzja ta wywołała szeroką debatę w środowiskach politycznych, prawniczych i społecznych, gdyż dotyczy ona podstawowych praw obywatelskich, w tym wolności słowa.

Treść nowelizacji Kodeksu karnego

Zakres zmian

Nowelizacja rozszerza definicje przestępstw z nienawiści, zaostrzając sankcje karne za czyny motywowane uprzedzeniami wobec różnych grup społecznych. Nowe przepisy obejmują m.in. przypadki:

• Użycia określeń uznanych za celowo obraźliwe wobec osoby z uwagi na jej tożsamość płciową lub orientację seksualną. Przykładowo, uporczywe zwracanie się do osoby transpłciowej w sposób niezgodny z jej deklarowaną płcią może – w połączeniu z intencją znieważenia – zostać zakwalifikowane jako mowa nienawiści.
• Publicznego rozpowszechniania treści nawołujących do przemocy wobec osób określonej narodowości, religii, płci, orientacji seksualnej czy światopoglądu.
• Pochwalania lub relatywizowania przestępstw z nienawiści – np. poprzez zamieszczanie w internecie wpisów chwalących akty przemocy wobec mniejszości.
• Posługiwania się symbolami organizacji uznanych za ekstremistyczne lub nawołujące do nienawiści wobec określonych grup.

W praktyce oznacza to, że osoby dopuszczające się powyższych czynów – w tym celowego, publicznego używania obraźliwych określeń tożsamościowych – mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej, łącznie z możliwością orzeczenia kary pozbawienia wolności.

• Karalność publicznego pochwalania przestępstw motywowanych uprzedzeniami.
• Penalizację symboliki, gestów i wypowiedzi, które mogą być interpretowane jako nawoływanie do nienawiści.
• Rozszerzenie ochrony na grupy dotychczas nieuwzględnione, w tym osoby o odmiennej tożsamości płciowej i orientacji seksualnej.

Przewidywane sankcje

Nowelizacja przewiduje:

• Kary pozbawienia wolności do lat 3 za publiczne pochwalanie przestępstw z nienawiści.
• Do 5 lat więzienia za organizowanie lub kierowanie grupą propagującą mowę nienawiści.
• Grzywny lub ograniczenie wolności w przypadku mniej poważnych przypadków.

Powody skierowania ustawy do Trybunału Konstytucyjnego

Wolność słowa

Prezydent Andrzej Duda wskazał, że nowelizacja może prowadzić do ograniczenia wolności wypowiedzi, gwarantowanej przez Konstytucję RP w art. 54. Obawy dotyczą głównie sytuacji, w których wypowiedzi kontrowersyjne lub krytyczne mogłyby zostać uznane za przestępstwo.

Zasada określoności przepisów prawa

Zgodnie z zasadą nullum crimen sine lege certa, przepisy prawa karnego muszą być precyzyjne. Prezydent wskazał, że niektóre pojęcia zawarte w nowelizacji, jak „mowa nienawiści” czy „uprzedzenie ideologiczne”, nie są jednoznacznie zdefiniowane, co może prowadzić do arbitralności w ich stosowaniu.

Ryzyko nadmiernego ograniczenia debaty publicznej

Ustawa może wprowadzać niebezpieczny precedens ograniczania debaty ideologicznej, politycznej, religijnej czy naukowej. W ocenie prezydenta istnieje ryzyko nadmiernego nadinterpretowania nowych przepisów przez sądy lub organy ścigania.

Reakcje polityczne i społeczne

Reakcja rządu i koalicji parlamentarnej

Rząd i większość parlamentarna wyraziły głębokie rozczarowanie decyzją prezydenta. Argumentują, że nowe przepisy mają na celu ochronę mniejszości przed przemocą słowną, dyskryminacją i społecznym wykluczeniem. Wskazują, że Polska od lat pozostaje w tyle w zakresie prawnej ochrony przed mową nienawiści w porównaniu do innych państw UE.

Reakcja opozycji i środowisk konserwatywnych

Opozycja konserwatywna oraz organizacje promujące wolność słowa poparły decyzję prezydenta. Podkreślają, że prawo karne nie powinno być narzędziem walki ideologicznej, a granica między krytyką a przestępstwem powinna być wyraźna i obiektywna.

Opinie organizacji pozarządowych

Organizacje broniące praw człowieka, takie jak Amnesty International Polska czy Helsińska Fundacja Praw Człowieka, opowiedziały się za uchwaleniem nowelizacji. Równocześnie część think tanków akademickich i niezależnych ekspertów ostrzega przed nieprecyzyjnością przepisów i ich potencjalnym wpływem na wolność nauki i mediów.

Konsekwencje prawne i polityczne

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek rozpatrzyć ustawę w trybie pilnym, co oznacza, że jego orzeczenie powinno zostać wydane w ciągu najbliższych tygodni. Jeżeli Trybunał orzeknie o niekonstytucyjności całości lub części przepisów, ustawa nie wejdzie w życie w obecnym kształcie.

Możliwe scenariusze

• Uznanie konstytucyjności: Prezydent podpisuje ustawę, która zaczyna obowiązywać po vacatio legis.
• Uznanie częściowej niekonstytucyjności: Parlament może przygotować poprawki zgodne z orzeczeniem TK.
• Uznanie całkowitej niekonstytucyjności: Ustawa zostaje odrzucona w całości.

Wpływ na debatę publiczną

Media i internet

Wielu dziennikarzy i publicystów zwraca uwagę na możliwy efekt mrożący – czyli zjawisko autocenzury wynikające z obawy przed konsekwencjami prawnymi. Szczególnie dotyczy to mediów niezależnych, które podejmują trudne społecznie tematy.

Edukacja i nauka

Środowiska akademickie wskazują, że przepisy mogą ograniczyć możliwość prowadzenia rzetelnych badań naukowych dotyczących kontrowersyjnych zagadnień społecznych, religijnych czy etycznych.

Społeczeństwo obywatelskie

Nowelizacja, niezależnie od jej ostatecznego losu, wzbudziła nową falę zainteresowania tematyką praw obywatelskich, wolności słowa oraz odpowiedzialności za wypowiedzi w przestrzeni publicznej.

Podsumowanie

Skierowanie nowelizacji Kodeksu karnego dotyczącej mowy nienawiści do Trybunału Konstytucyjnego przez prezydenta Andrzeja Dudę stanowi istotne wydarzenie konstytucyjne i polityczne. Spór ten unaocznia napięcie pomiędzy potrzebą ochrony przed dyskryminacją a zagwarantowaniem wolności słowa i precyzji prawa karnego. Ostateczna decyzja Trybunału Konstytucyjnego zadecyduje o dalszym kierunku legislacyjnym Polski w tej delikatnej i fundamentalnej kwestii społecznej.