Umowa Polski z USA na budowę elektrowni atomowej – fundament bezpieczeństwa energetycznego

Podpisanie umowy między Polską a Stanami Zjednoczonymi na budowę pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce to przełomowy moment w historii polskiej energetyki. Projekt, realizowany przez konsorcjum Westinghouse Electric Company i Bechtel we współpracy z Polskimi Elektrowniami Jądrowymi (PEJ), ma na celu stworzenie nowoczesnej elektrowni w lokalizacji Lubiatowo-Kopalino w gminie Choczewo na Pomorzu. Inwestycja ta jest kluczowym elementem transformacji energetycznej Polski, mającej na celu zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego, redukcję emisji CO2 i uniezależnienie się od importu paliw kopalnych. W artykule szczegółowo omówimy genezę projektu, szczegóły umowy, technologię, harmonogram, koszty, wyzwania oraz znaczenie dla Polski i współpracy polsko-amerykańskiej.

Geneza projektu i potrzeba energetyki jądrowej

Historia prób budowy elektrowni jądrowej w Polsce

Polska od lat 50. XX wieku podejmowała próby rozwoju energetyki jądrowej. W 1958 roku uruchomiono reaktor badawczy EWA, a w latach 80. rozpoczęto budowę elektrowni w Żarnowcu. Projekt ten został jednak wstrzymany w 1990 roku z powodu protestów społecznych, obaw po katastrofie w Czarnobylu oraz problemów finansowych. Od tamtej pory Polska nie posiada komercyjnej elektrowni jądrowej, a jedynym działającym obiektem jest reaktor badawczy Maria w Otwocku. W XXI wieku kolejne rządy wracały do pomysłu atomu, widząc w nim rozwiązanie dla rosnących potrzeb energetycznych i presji klimatycznej.

Wyzwania energetyczne Polski

Polska jest jednym z najbardziej zależnych od węgla krajów w Europie – w 2024 roku około 65–70% energii elektrycznej pochodziło z elektrowni węglowych, co generuje wysokie emisje CO2 i przyczynia się do problemów z jakością powietrza. Wojna w Ukrainie, rozpoczęta w 2022 roku, oraz presja Rosji na dostawy gazu uwypukliły konieczność dywersyfikacji źródeł energii. Unijne cele klimatyczne, zakładające redukcję emisji o 55% do 2030 roku w porównaniu z 1990 rokiem, dodatkowo zmuszają Polskę do odejścia od węgla. Energetyka jądrowa, jako stabilne i niskoemisyjne źródło energii, jest postrzegana jako klucz do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku.

Program Polskiej Energetyki Jądrowej (PPEJ)

Program Polskiej Energetyki Jądrowej, przyjęty w 2014 roku i zaktualizowany w 2020 roku, zakłada budowę dwóch elektrowni jądrowych o łącznej mocy 6–9 GW do 2043 roku. Pierwsza elektrownia, będąca przedmiotem umowy z USA, ma składać się z trzech reaktorów o mocy do 3750 MW. Projekt ma nie tylko zapewnić energię, ale także stworzyć nowy sektor gospodarki, tysiące miejsc pracy i możliwości eksportu know-how.

Szczegóły umowy z USA

Partnerstwo z Westinghouse i Bechtel

W październiku 2022 roku rząd Polski wybrał Westinghouse jako dostawcę technologii dla pierwszej elektrowni jądrowej, opartej na reaktorach AP1000 – zaawansowanych reaktorach III+ generacji z pasywnymi systemami bezpieczeństwa. Bechtel, globalny lider w budowie infrastruktury, został wybrany jako główny wykonawca. Kluczowe etapy współpracy obejmują:

• Luty 2023: Podpisanie umowy na prace przedprojektowe między PEJ a Westinghouse.
• Maj 2023: Założenie konsorcjum Westinghouse-Bechtel i podpisanie umowy określającej zasady współpracy.
• Wrzesień 2023: Podpisanie umowy na projektowanie (Engineering Service Contract, ESC) w obecności premiera Mateusza Morawieckiego.
• Kwiecień 2025: Podpisanie umowy pomostowej (Engineering Development Agreement, EDA) w obecności premiera Donalda Tuska i sekretarza ds. energii USA Chrisa Wrighta, po wygaśnięciu umowy ESC.

Umowa EDA, podpisana 28 kwietnia 2025 roku, obejmuje kontynuację prac projektowych, badania geologiczne, uzyskanie pozwoleń i licencji oraz szkolenia kadr.

Technologia AP1000

Reaktory AP1000 to flagowa technologia Westinghouse, charakteryzująca się:

• Pasywnymi systemami bezpieczeństwa, które działają bez zewnętrznego zasilania, minimalizując ryzyko awarii.
• Modułową konstrukcją, przyspieszającą budowę i obniżającą koszty.
• Wysoką efektywnością, z dyspozycyjnością na poziomie 90% i produkcją energii przez 60–80 lat.

Technologia ta jest sprawdzona – cztery reaktory AP1000 działają w Chinach, dwa w elektrowni Vogtle w USA, a kolejne są w budowie w Bułgarii i innych krajach.

Lokalizacja: Lubiatowo-Kopalino

Elektrownia powstanie w gminie Choczewo, w lokalizacji Lubiatowo-Kopalino, wybranej w grudniu 2021 roku ze względu na:

• Bliskość Morza Bałtyckiego, umożliwiającą chłodzenie reaktorów.
• Niską gęstość zaludnienia, minimalizującą wpływ na mieszkańców.
• Stabilność geologiczną, potwierdzoną badaniami.

W 2023 roku wydano decyzję lokalizacyjną, a w kwietniu 2025 roku PEJ podpisały umowę z wojewodą pomorskim na użytkowanie wieczyste nieruchomości, co umożliwia rozpoczęcie prac terenowych.

Harmonogram projektu

Harmonogram projektu jest ambitny, ale budzi dyskusje o realności:

• 2023–2025: Prace projektowe, badania geologiczne, uzyskanie pozwoleń.
• 2026: Rozpoczęcie budowy.
• 2033: Planowane uruchomienie pierwszego reaktora (3750 MW łącznie po uruchomieniu trzech bloków).
• 2036–2040: Bardziej realistyczne terminy według minister przemysłu Marzeny Czarneckiej, uwzględniające potencjalne opóźnienia.

Druga elektrownia, z kolejnymi trzema reaktorami, jest planowana do 2043 roku, ale decyzje w tej sprawie są wciąż otwarte.

Koszty i finansowanie

Koszty inwestycji szacuje się na 192 mld PLN (około 48 mld USD), z czego:

• 60,2 mld PLN pochodzi z budżetu państwa w latach 2025–2030, na podstawie ustawy podpisanej przez prezydenta Andrzeja Dudę w marcu 2025 roku.
• Pozostała część ma być sfinansowana przez zagraniczne instytucje, takie jak amerykański Export-Import Bank oraz potencjalnie Citibank.

Rząd podkreśla, że choć koszty początkowe są wysokie, eksploatacja elektrowni jądrowej jest relatywnie tania, a inwestycja przyniesie długoterminowe korzyści ekonomiczne i środowiskowe.

Znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego

Redukcja zależności od importu

Polska importuje gaz i węgiel, głównie z Rosji, co w kontekście wojny w Ukrainie stanowi zagrożenie dla stabilności energetycznej. Elektrownia jądrowa zapewni stabilne dostawy energii, uniezależniając kraj od niestabilnych dostawców. Ambasador USA Mark Brzezinski podkreślił, że „bezpieczeństwo energetyczne to bezpieczeństwo narodowe”.

Dywersyfikacja miksu energetycznego

Według PPEJ, do 2040 roku 23% energii elektrycznej w Polsce ma pochodzić z atomu, a 51% z odnawialnych źródeł energii (OZE). Elektrownia jądrowa uzupełni OZE, które są zależne od warunków pogodowych, zapewniając ciągłość dostaw. Projekt pozwoli uniknąć emisji 26 mln ton CO2 rocznie, co odpowiada emisjom niektórych małych krajów.

Korzyści gospodarcze

Budowa elektrowni stworzy:

• 20 000 miejsc pracy w Polsce, w tym dla lokalnych firm (53 mld PLN ma trafić do polskich przedsiębiorstw).
• 40 000 miejsc pracy w USA, wzmacniając współpracę gospodarczą.
• Nowy sektor gospodarki, z możliwością eksportu know-how do innych krajów regionu.

Westinghouse podpisał memoranda z ponad 500 polskimi dostawcami, a Bechtel współpracuje z Politechniką Gdańską w celu szkolenia kadr.

Wyzwania i kontrowersje

Wygasła umowa i negocjacje

Umowa ESC z września 2023 roku wygasła 31 marca 2025 roku, co wywołało obawy o ciągłość projektu. Pełnomocnik rządu Wojciech Wrochna zapewnił, że brak umowy pomostowej nie wpłynie na harmonogram, a prace są kontynuowane. Umowa EDA, podpisana 28 kwietnia 2025 roku, rozwiązała ten problem, wprowadzając lepsze warunki dla Polski, w tym większą odpowiedzialność konsorcjum.

Wysokie koszty i codzienne płatności

Według „Rzeczpospolitej”, od września 2023 roku Polska płaciła konsorcjum Westinghouse-Bechtel około 1,5 mln USD dziennie za prace projektowe, co do kwietnia 2025 roku mogło kosztować 2,5 mld PLN. Brak transparentności tych wydatków wywołał krytykę, choć rząd Tuska zapewnił, że nowa umowa EDA jest bardziej korzystna.

Obawy społeczne i ekologiczne

Chociaż poparcie dla energetyki jądrowej w Polsce wynosi 74% (badanie z 2021 roku), istnieją obawy:

• Bezpieczeństwo: Katastrofy w Czarnobylu i Fukushimie budzą niepokój, mimo że AP1000 ma zaawansowane systemy bezpieczeństwa.
• Koszty i opóźnienia: Organizacje takie jak Greenpeace wskazują, że inwestycje w OZE są tańsze i szybsze.
• Sprzeciw międzynarodowy: Cztery niemieckie landy (Meklemburgia-Pomorze Przednie, Brandenburgia, Saksonia, Berlin) w 2022 roku oprotestowały projekt, wskazując na ryzyko dla środowiska Bałtyku.

Mieszkańcy Choczewa w większości popierają inwestycję ze względu na korzyści gospodarcze, ale w 2012 roku Mielno odrzuciło podobny projekt w referendum (94% przeciw).

Wyzwania regulacyjne

Polska Agencja Atomistyki (PAA) musi opracować nowoczesne regulacje dla elektrowni jądrowej. Misja IAEA w 2024 roku wskazała na konieczność wzmocnienia ram prawnych i kompetencji PAA. Uzyskanie pozwoleń, w tym decyzji środowiskowej i lokalizacyjnej, wymaga złożonych analiz geologicznych i konsultacji transgranicznych.

Konkurencja międzynarodowa

Polska rozważała oferty Francji (EDF) i Korei Południowej (KHNP), ale wybrała USA ze względu na strategiczne partnerstwo w NATO i zaawansowanie technologii AP1000. Westinghouse pozwał KHNP, próbując zablokować potencjalną współpracę z Koreą, co skomplikowało rozmowy o drugiej elektrowni. Polska nadal prowadzi negocjacje z KHNP w sprawie projektu w Pątnowie, co może wpłynąć na relacje z USA.

Znaczenie międzynarodowe i polityczne

Wzmacnianie sojuszu z USA

Umowa jest postrzegana jako wyraz stuletniej współpracy polsko-amerykańskiej. Sekretarz energii USA Chris Wright podkreślił, że projekt umacnia pozycję USA jako lidera w technologiach jądrowych i tworzy „dziesiątki tysięcy miejsc pracy” w obu krajach. Polska może stać się modelem dla innych krajów, takich jak Ukraina czy Bułgaria, które również wybrały AP1000.

Rola w polityce klimatycznej UE

Projekt wpisuje się w unijną taksonomię, uznającą atom za niskoemisyjne źródło energii. Kraje takie jak Francja, Węgry i Czechy wspierają rozwój energetyki jądrowej, a Polska dołącza do tego grona, wzmacniając swoją pozycję w UE. Elektrownia pomoże osiągnąć cele dekarbonizacji, zachowując suwerenność energetyczną.

Geopolityczne implikacje

W kontekście wojny w Ukrainie i sankcji na Rosję, wybór USA jako partnera wzmacnia pozycję Polski w NATO i zmniejsza ryzyko zależności od rosyjskich technologii (np. Rosatom, wykorzystywany w węgierskiej elektrowni Paks). Projekt jest także sygnałem dla Chin, które dominują w globalnym rynku jądrowym.

Perspektywy i przyszłość

Druga elektrownia jądrowa

PPEJ zakłada budowę drugiej elektrowni, potencjalnie w Pątnowie, we współpracy z koreańskim KHNP, PGE i ZE PAK. Decyzje w tej sprawie mają zapaść w 2025 roku po aktualizacji PPEJ. Konkurencja między USA, Koreą i Francją może wpłynąć na harmonogram i finansowanie.

Rozwój kadr i technologii

Projekt stworzy w Polsce nowy sektor energetyki jądrowej. Współpraca z Politechniką Gdańską i zatrudnienie ponad 350 osób w polskim biurze Westinghouse (z planem na 400 w 2025 roku) to krok w kierunku budowy kompetencji. Polska może stać się regionalnym centrum technologii jądrowych, eksportując wiedzę do krajów Europy Środkowo-Wschodniej.

Długoterminowe korzyści

Elektrownia jądrowa zapewni energię dla 2,7 mln gospodarstw domowych przez 60–80 lat, wspierając rozwój gospodarki cyfrowej, w tym sztucznej inteligencji. Synergia sześciu reaktorów w tej samej technologii zwiększy bezpieczeństwo i obniży koszty eksploatacji.

Podsumowanie

Umowa Polski z USA na budowę elektrowni jądrowej w Choczewie to strategiczny krok w kierunku bezpieczeństwa energetycznego, dekarbonizacji i uniezależnienia się od importu paliw kopalnych. Projekt, oparty na technologii AP1000 i realizowany przez konsorcjum Westinghouse-Bechtel, ma szansę zrewolucjonizować miks energetyczny Polski, tworząc tysiące miejsc pracy i nowy sektor gospodarki. Pomimo wyzwań, takich jak wysokie koszty, potencjalne opóźnienia, obawy społeczne i konieczność wzmocnienia regulacji, korzyści gospodarcze, środowiskowe i geopolityczne są ogromne. Jak podkreślił premier Donald Tusk, nowa umowa EDA z kwietnia 2025 roku jest „korzystniejsza dla polskich interesów”, cementując polsko-amerykańską współpracę na dekady. Projekt ten nie tylko zmieni oblicze polskiej energetyki, ale także wzmocni pozycję Polski jako lidera transformacji energetycznej w regionie.

Źródła

• „Polska elektrownia atomowa. Wygasła umowa z USA”, dorzeczy.pl, 2025-04-01.
• „Elektrownia atomowa z przełomowym krokiem. Podpisano umowę z Westinghouse-Bechtel”, next.gazeta.pl, 2025-04-28.
• „Elektrownia atomowa w Polsce coraz bliżej. Ważna umowa z USA podpisana”, biznes.interia.pl, 2025-04-28.
• „Kłopot z polskim atomem. Umowa z Amerykanami wygasła”, businessinsider.com.pl, 2025-04-01.
• „Jest nowa umowa z Amerykanami ws. elektrowni jądrowej”, money.pl, 2025-04-28.
• „Politechnika Gdańska stawia na atom. Podpisano list”, zawszepomorze.pl, 2024-05-07.
• „Polska ma szansę stać się ważnym punktem na atomowej mapie Europy”, wnp.pl, 2025-03-18.
• „Historyczna umowa umożliwia rozpoczęcie prac dla wskazanej lokalizacji pierwszej w Polsce elektrowni jądrowej”, westinghousenuclear.com, 2023-09-27.
• „Porażka rządu Tuska ws. elektrowni atomowej. Wygasła umowa z USA”, tysol.pl, 2025-04-01.
• „Rewelacje o elektrowni atomowej w Choczewie. To PiS podpisał taką umowę przed wyborami!”, fakt.pl, 2024-11-07.
• Posty na platformie X, m.in. @WECNuclear, 2025-04-28.
• Informacje z portali rządowych, m.in. gov.pl i Ministerstwo Klimatu i Środowiska.
• Raporty IAEA i World Nuclear Association dotyczące energetyki jądrowej.